Η αρχιτεκτονική ματιά στο new weird Greek cinema [B]

Στoν παραθαλάσσιο βιομηχανικό οικισμό «Άσπρα Σπίτια», μεγαλώνει η Μαρίνα με τον αρχιτέκτονα πατέρα της. Παρατηρεί τον εξωτερικό κόσμο, μέσα από τους στίχους των Suicide, τα ντοκιμαντέρ πάνω στη ζωή των θηλαστικών του Sir David Attenborough και τα μαθήματα σεξουαλικής αγωγής που της παραδίδει η μοναδική της φίλη, Μπέλλα. Ο  πατέρας της άρρωστος με καρκίνο μιλά για τον θάνατο του μοντερνισμού, ενώ περιμένει το θάνατό του. Μέχρι τι στιγμή που στον οικισμό φτάνει ο μηχανικός , ένας άγνωστος μοναχικός άντρας ο οποίος γίνεται και η αιτία η Μαρίνα να ανακαλύψει τη σεξουαλικότητα της.

Η Αθηνά Ραχαήλ Τσαγκάρη δημιουργεί ένα αυστηρά στιλιζαρισμένο περιβάλλον , με εξαιρετικά μελαγχολικά φωτογραφικά πλάνα στα οποία κυριαρχεί η χειμωνιάτικη, θαλασσινή αύρα. Οι μνήμες από τον Κυνόδοντα είναι εκεί και δεν είναι καθόλου τυχαίο που στην ταινία της Τσαγγάρη το ρόλο του ξένου( του μηχανικού που ταράζει τα νερά) έχει ο ίδιος ο Λάνθιμος. Η λυρική και ευαίσθητη ταινία της Τσαγγάρη,  μιλά για την ενηλικίωση και για τον πάντα παρών θάνατο: τον θάνατο του μοντερνισμού, τον θάνατο της παιδικότητας, τον θάνατο που θα έρθει αργά ή γρήγορα για όλους. Οι αναφορές στο  τέλος του μοντερνισμού είναι πανταχού παρούσες , μέσα από τα λόγια που βγαίνουν από το στόμα ενός μελλοθάνατου αρχιτέκτονα (για την μοντερνιστική μπουρζουαζιά) και μέσα από τον βιομηχανικό οικισμό των Άσπρων Σπιτιών που τυλίγεται στην χειμωνιάτικη ομίχλη, με το θαλασσινό κύμα να τον δέρνει.

Ο οικισμός «Άσπρα Σπίτια» σχεδιάστηκε από τον αρχιτέκτονα Κωνσταντίνο Δοξιάδη για τις ανάγκες της εταιρείας του Αλουμινίου της Ελλάδας το 1961 για να στεγάσει τους  εργαζομένους στις μονάδες παραγωγής και διοίκησης του  νέου εργοστασίου της γαλλικής εταιρείας «Πεσινέ». Κατασκευάσθηκε στην Παραλία του Διστόμου, στον Κορινθιακό κόλπο και το αρχικό πολεοδομικό σχέδιο προέβλεπε τη στέγαση 5000 κατοίκων. Τα Άσπρα Σπίτια από ψηλά θυμίζουν αρχιτεκτονική μακέτα, που σχηματίζει ένα  λατινικό «L» με το κάτω μέρος του να συνορεύει με την θάλασσα. Η αυστηρή ρυμοτομία, οι ξεκάθαρες  τυπολογίες και η αύρα του μοντερνισμού κυριαρχούν. Τα Άσπρα Σπίτια είναι μια πόλη που δημιουργήθηκε και σχεδιάστηκε εκ του μηδενός για τις οικιστικές ανάγκες του εργοστασίου. Ο Δοξιάδης προσπάθησε να παρέμβει όσο ήταν δυνατόν λιγότερο στο εξαιρετικό φυσικό τοπίο μεταξύ βουνού και θάλασσας, με σύγχρονες κατοικίες με εμφανή στοιχεία της ελληνικής παράδοσης όπως το λευκό χρώμα και η πέτρα.  Ο αυστηρός ρυμοτομικός σχεδιασμός και η μοντερνιστική απλότητα των λευκών σπιτιών, που κοιτούν προς τη θάλασσα, με την δεκαόροφη πολυκατοικία δίπλα στο εμπορικό κέντρο να ξεχωρίζει από ψηλά και το εργοστάσιο αλουμινίου να τυλίγεται στο κοκκινόχωμα , δημιουργούν μια εντυπωσιακή κινηματογραφική εικόνα.

Από αυτή, εμπνεύστηκε και η Αθηνά Ραχαήλ Τσαγκάρη και επέλεξε αυτό τον αυστηρά αρχιτεκτονικά σχεδιασμένο χώρο, ως σκηνικό για την ταινία της. Η ταινία αρχικά ονομαζόταν «Άσπρα Σπίτια»  και περιγράφει την ενηλικίωση, σε μια πόλη-πείραμα. Η σκηνοθέτις έλεγε στις συνεντεύξεις της αργότερα πως «όταν πρωτοπήγαμε για γύρισμα, νομίζαμε ότι είχαμε μπει σε έτοιμο σκηνικό ενός ζωντανού στούντιο. Κάναμε ελάχιστες παρεμβάσεις, ήταν ένα έτοιμο φυσικό και αρχιτεκτονικό τοπίο»

Η ταινία  εξελίσσεται συγκεκριμένα στα Άσπρα Σπίτια της Βοιωτίας και κατορθώνει να αποτυπώνει στο φιλμ σε σημαντικό βαθμό την αύρα και τον σχεδιασμό του Δοξιάδη. Αυτό που κυρίαρχα όμως προσφέρει η επιλογή αυτού του αρχιτεκτονικού σκηνικού είναι η ιδιαίτερη αίσθηση ατοπικότητας, που προσδιορίζει αυτό το νέο ρεύμα του Ελληνικού κινηματογράφου. Τα άσπρα σπίτια του Δοξιάδη, μέσα στη μοντερνιστική τους απλότητα, θα μπορούσαν να είναι ο οποιοσδήποτε βιομηχανικός οικισμός, σε οποιαδήποτε γωνία του κόσμου, ξεπερνώντας τα σύνορα της ελληνικότητας. Ο ερχομός του θανάτου, η έγερση της σεξουαλικότητας, το τέλος της βιομηχανικής εποχής και του μοντερνισμού είναι ζητήματα καθολικά, χωρίς σύνορα. Έτσι ο συγκεκριμένος αρχιτεκτονικός τόπος  μεταμορφώνεται σε έναν ουτοπικό μη-τόπο, για να καλύψει τις ανάγκες της ταινίας. Χρησιμοποιείται σαν ένα ουδέτερο σκηνικό, σαν οποιοδήποτε βιομηχανικό οικισμό που οδηγείται στην παρακμή και εμείς αναγκαστικά ταυτιζόμαστε με τους μπουρζουά μοντερνιστές πρωταγωνιστές που επιδιώκουν εξαρχής να ανακαλύψουν το νέο κόσμο.

Σήμερα, παρά την οικονομική κρίση, το εργοστάσιο αλουμινίου λειτουργεί. Στα Άσπρα Σπίτια Βοιωτίας , κατοικούν ακόμη και σήμερα, σε αυτό το εξιδανικευμένο αυστηρά σχεδιασμένο περιβάλλον  δίπλα στη θάλασσα , οι εργαζόμενοι του εργοστασίου. Τα  Άσπρα Σπίτια είναι μια κατοικία προσωρινής παραμονής  που αλλάζει  χέρια ανά τακτά χρονικά διαστήματα. Άλλοι έρχονται και άλλοι φεύγουν, παιδιά μεγαλώνουν, αλλά κανείς δεν μένει εκεί μόνιμα εκτός από τον οικισμό που ατενίζει μελαγχολικά τη θάλασσα.

της Μαρίλια Καίσαρ